عوامل قابل کنترل در محیطهای گلخانه ای:
دما:
اگرچه نیاز دمایی گیاهان متفاوت میباشد، اما یک گلخانه باید بتواند دمایی حدود ۱۵ تا ۳۰
را برای رشد گیاهان تامین نماید. متعادل کردن دما در محیطهای گلخانهای بسیار هزینه بر
است، لذا گاهی پوشش برخی از گلخانهها را در فصول گرم جمع آوری میکنند. در مقابل
هنگام فصول سرد از آنها برای تولید قلمه که نیاز کمتری به دما دارند استفاده میشود.
در هر حال نصب سیستمهای کنترل دما در بسیاری از گلخانهها توجیه اقتصادی دارد که
بطور مختصربه توضیح آنها پرداخته میشود.
سیستم گرمایشی:
سیستم گرمایشی در گلخانهها از اصلی ترین قدمها در تولید محصولات خارج از فصل
میباشد. در برخی از گلخانهها بخاریها و حتی کورههای قدیمی استفاده شده و لولههای
خروجی دود حاصله از فضای بالای گلخانه عبور داده شده و انتقال گرما صورت میگیرد.
در این سیستم خطر نشت گازهای مضر، مخاطرات زیادی را برای گیاهان و محصولات در
پی دارد. امروزه اغلب سیستم گرمایش بهتری که شامل یک منبع دوجداره است در
گلخانهها نصب میشود. ماده سوختی درون محفظه داخلی سوخته و عبور هوا از بین دو
جداره، گرمای حاصله را وارد گلخانه می کند. البته در گلخانههای مدرن انتقال گرما می
تواند از طریق سیستم مرکزی (مانند شوفاژ) و به کمک لولههای آب گرم صورت گرفته و
دمای گلخانهها بطور دقیق حفظ گردد، که البته هزینه اولیه نسبتا زیادی را در بر دارد. لذا
صرفه اقتصادی هریک از سیستمهای فوق در شرایط مختلف متفاوت است.
منابع تامین کننده انرژی در گلخانهها میتواند شامل گاز طبیعی، گاز مایع، سایر سوختهای
نفتی، چوپ و حتی الکتریسیته باشد. البته هزینههای استفاده از این مواد بسته به مناطق و
شرایط دارای مزیتهای نسبی متفاوتی میباشد. علاوه بر این دسترسی آسان، هزینههای لازم
و بکارگیری این منابع نیز باید در انتخاب آنها به عنوان منابع تامین انرژی مد نظرقرار گیرد.

نکته مهم دیگر هدر رفتن یا پرت حرارت از محیط گلخانهها میباشد که به هر سه روش؛
تابشی، جابجایی و یا تماسی صورت می پذیرد. البته نوع سازهها و پوششهای گلخانهها تاثیر
مستقیمی برروی مقدار پرت حرارتی و در نتیجه افزایش مقدار انرژی مورد نیاز دارد.

سیستم خنک کننده:
برای کاهش دمای گلخانهها در فصول گرم سال باید از سیستمهای خنک کننده استفاده
کرد. البته استفاده از سیستمهای خنک کننده بخصوص در شرایط ایران بسیارگران میباشد.
با این وجود خنک کردن میتواند بسیار ساده و شامل یک سایه بان و یا حتی استفاده از آب
پاشی در سطح گلخانه باشد. اما شاید رایج ترین و اقتصادی ترین سیستم خنک کننده در
شرایط ایران سیستم “فن و پد” (Fan & Pad) باشد. در این سیستم معمولا در یک طرف
گلخانه جدارهایی از پوشال که بوسیله آب مرطوب میشوند قرار داده شده و در طرف
دیگر هواکش (هایی) نصب میشوند، که هوای درون گلخانه را به بیرون می فرستد. در این
سیستم هوای خارج از گلخانه ضمن عبور از بین پوشال مرطوب و خنک شده و وارد گلخانه
میشود. معمولا این نوع سیستم قادر است دمای گلخانه را حدود پنج الی هفت درجه کمتر از
محیط بیرون تامین نماید.
البته سیستمهای پیشرفتهتر برودت زا را نیز می توان در گلخانهها نصب کرده و دمای معینی
را برای محیطهای گلخانهای تامین کرد، اما هزینه نصب و نگهداری این سیستمها بقدری
زیاد است که معمولا برای گلخانههای خاص (مثلا گلخانههای تحقیقاتی) توجیه پذیراست.

نور:
گیاهان برای انجام فتوسنتز نیاز به دریافت نور دارند. خوشبختانه موقعیت جغرافیایی
ایران طوریست که نور کافی (حتی در زمستان) برای رشد و تولید محصول، برای گیاهان
تامین میگردد. در مقابل گاهی نور زیاد و به تبع آن افزایش دما، تولید محصول را کاهش
می دهد، در این شرایط گیاه مقداری از انرژی تولید شده را صرف مقابله با عوارض شدت
نور و متعادل کردن دما میکند. از این رو استفاده از سایه بانها در گلخانههای پیشرفته و یا
پاشیدن گل بر روی پوشش گلخانه برای کاهش شدت نور مورد استفاده گلخانه داران
میباشد. در هر حال در صورت نیاز به نصب سیستم نور مصنوعی در گلخانهها، لامپهای
نئون را می توان بکار برد.
رطوبت:
حفظ رطوبت نسبی بدلیل صرفه جویی در مقدار آب مصرفی از نکات مهم در گلخانهها
میباشد. از آنجایکه گیاهان در شرایط طبیعی برای تولید هر کیلو ماده حدود دو تن آب
مصرف میکنند، حفظ رطوبت نسبی در حد معقول بسیار مهم میباشد. البته عامل مهم وابسته
به رطوبت نسبی مقدار تعرق گیاهان موجود در گلخانه میباشد. به عبارت دیگر گیاهان در
رطوبت نسبی ۲۵% نسبت به ۵۰% حدود دو برابر بیشتر تعرق خواهند داشت. بهینه ترین
رطوبت نسبی برای تولید اغلب محصولات بین ۷۰ الی ۸۵% میباشد و رطوبت نسبی بالاتر
باعث شیوع بیماریهای گیاهی میگردند. در مقابل رطوبت نسبی پائین تر مصرف آب را بالا
خوااهد برد. در واقع مقدار صرفه جویی در مصرف آب در گلخانه ها بر اثر تفاوت رطوبت
نسبی درون گلخانه نسبت فضای باز است. البته عوامل دیگری مانند وزش باد در فضای آزاد

بر مقدار نیاز آبی گیاهان می افزاید. البته سیستم “فن و پد” نیز می تواند در افزایش مقدار
رطوبت نسبی مفید باشد.
باید در نظر داشت که شرایط گرم و مرطوب (رطوبت نسبی بیشتر از ۸۰%) سبب رشد سریع
عوامل بیماریزا میشود. در این شرایط اگر چه کاهش رطوبت نسبی نیز امکان پذیر است اما
هزینه بسیاری را تحمیل خواهد کرد.
دی اکسید کربن:
عامل موثر دیگری که بر روی تولید مقدار محصول گیاهی اثر میگذارد، مقدار دی اکسید
کربن است که بطور طبیعی حدود ۷۰۰ برابر کمتر از مقدار اکسیژن میباشد. این نسبت در
گلخانهها که در مقایسه با طبیعت محیط بستهای هستند به مراتب کمتر میشود. به این دلیل
در برخی گلخانهها برای افزایش تولید محصولات استفاده از دستگاههای تولید CO2 و یا
یخ خشک برای رساندن مقدار آن به حدود ۱۲۰۰ ppm مرسوم است. در این شرایط بدلیل
سرعت بخشیدن به چرخه کربنی در گیاه، تولید محصول در حدود ۱۰ الی ۲۰% افزایش می
یابد.