آفات مهم محیطهای گلخانه ای و عوامل کنترل کننده آنها

پنج گروه مهم آفات محصولات گلخانهای (به ترتیب الفبا) شامل تریپسها، سفید بالکها،
شته ها، کنه ها و مینوزها میباشند.
تریپس ها
تریپس ها از جمله آفات کلیدی محصولات گلخانه ای بوده که کنترل آنها بسیار مشکل
میباشد. تریپسها حدود پنج هزار گونه توصیف شده دارند. قطعات دهانی تریپس ها
طوریست که با ایجاد خراش در سطح برگ سبب تولید زخم شده و از شیره گیاهی خارج
شده تغذیه میکنند. این کار سبب بدشکل شدن میوه ها شده که به نوبه خود ارزش اقتصادی
محصول را به شدت کاهش می دهد.
در سایر نقاط دنیا بیشترین خسارت را تریپس گلخانه ای Frankliniella occidentalis وارد
می سازد اما این گونه تا چند سال اخیربه عنوان آفت قرنطینه در ایران محسوب میگردید، و
گونه Thrips tabaci (تریپس پیاز) آفت مهم گلخانه ها معرفی می شد.
دوره زندگی تریپس ها شامل شش مرحله: تخم، دو مرحله لاروی، مرحله پیش شفیرگی و
شفیرگی و سرانجام حشره بالغ، میباشد. این دوره حدود یک ماه طول میکشد، اگرچه دما
تاثیرمستقیم برروی طول این دوره دارد.

تریپس گلخانه Frankliniella occidentalis:
تریپس گلخانه در واقع بومی آمریکا بوده و به سایر نقاط جهان انتشار پیدا کرده است. این
تریپس دامنه میزبانی گسترده ای داشته و به محصولات گلخانه ای نیز خسارت زیادی وارد
می سازد. حشرات ماده با طول حدود ۱/۲ میلیمتر و با رنگهای متغییر از زرد تا قهوهای بوده
و به روش بکرزائی تکثیر پیدا کرده و حشرات نر به ندرت مشاهده میشوند. حشره ماده قادر
به گذاردن حدود ۴۰ الی ۱۰۰ تخم سفید رنگ بوده که درون بافت گیاه قرار داده شده و
ظرف مدت یک ماه به حشره کامل تبدیل می شوند.

تریپس پیاز Thrips tabaci
تریپس پیاز یک حشره بسیار کوچک (ماده ها حدود ۰/۸ الی ۱/۰ میلیمتر طول) میباشد،
بنابراین به سختی با چشم غیر مسلح دیده میشوند. رنگ بدن حشرات کامل متغیر بوده به
طوری که نمیتواند به عنوان عامل متمایز کننده محسوب گردد. با این حال حشرات اغلب
زرد رنگ با لکه های قهوه ای رنگ بر روی قفسه سینه و قسمت میانی شکم دیده میشوند.
شاخک خاکستری بوده که بند اول آن روشنتر از سایر بندها میباشد. سر کوچک با
چشم های سیاه و چشم ساده قرمز رنگ میباشد. بال های جلویی خاکستری متمایل به
قهوه ای میباشد. طول پیش گرده بیشتر از عرض آن بوده و واجد تعداد کمی مو کوتاه
است. رنگ نرها روشن تر از ماده ها و سر آنها قهوه ای تیره است و بندرت میتوان آنها را
مشاهده کرد.
هر حشره ماده حدود بیست تخم در درون پارانشیم برگ، گل یا میوه گیاه قرار میدهد.
تخمها زرد رنگ و کوچک، تقریبا بیضوی با انتهایی باریک شده و به طور متوسط ۰/۱۲
میلی متر طول و ۰/۰۸ میلی متر قطر دارند. سن اول لاروی شفاف تا تقریبا زرد متمایل به
سفید بوده و ۰/۳۶ تا ۰/۶۸ میلی متر طول دارند. سن دوم لاروی زرد رنگ بوده و سر آن از
قفسه سینه کم عرضتر میباشد. بدن بین ۰/۶۸ الی ۱/ ۰ میلی متر طول دارد. لاروها در
مراحل آخر رشد روی سطح زمین افتاده و در درون خاک یا بقایای گیاهی مخفی شده وارد
مرحله پیش شفیرگی میشوند. پیش شفیره ها به رنگ زرد متمایل به صورتی و معمولا ثابت
هستند مگر به نحوی تحریک گردند. شفیره ها نیز زرد متمایل به صورتی، غیر فعال و سفت
میباشند. طول بدن شفیرههای ماده همانند طول بدن حشرات کامل از طول بدن شفیره های نر
کوچکترمیباشند.

عوامل کنترل کننده:بیمارگرها:
هنوز بیمارگر موثر و مناسب اختصاصی برای تریپس ها معرفی نشده است با این حال برخی
از قارچهای بیمارگر حشرات که دامنه میزبانی گسترده ای دارند (مانند Beauveria،
Lecanicillium و Metarhizium) میتوانند جمعیت این آفت را نیزتحت تاثیرقرار دهند.

پارازیتوئیدها:
تاکنون چندین گونه پارازیتوئید تریپس گزارش شده است که از بین آنها می توان به جنس
Ceranisus و Thripobius اشاره کرد. این پارازیتوئیدها انفرادی و بسیار کوچک (بین ۰/۵
الی ۱/۱ میلی متر طول) بوده و به پوره ها و گاهی شفیره تریپس حمله میکنند. در بین
پارازیتوئیدها گونه هایی (به خصوص از جنس Ceranisus) پراکنش جهانی داشته و به
عنوان پارازیتوئید T. tabaci در سطح مزرعه و گلخانه ها معرفی شده اند، اما پرورش و به
کارگیری آنها بسیار دشوار می نماید.

شکارگرها:
شکارگرها مهمترین و مناسب ترین عوامل کنترل کننده تریپس ها میباشند. این شکارگرها
میتوانند شامل سن ها، کنه ها، تریپس ها و حتی شکارگرهای عمومی مانند بال توریها باشند.
در اینجا از سن ها جنس اریوس “Orius”، از تریپس ها جنس “Aeolothrips” و از کنه ها
جنس Amblyseius معرفی میشوند.
اریورس Orius:
اریوسها بعنوان شکارگر موثر تریپس ها معرفی شده اند اما قادر به تغذیه از کنه های قرمز،
دو لکه ای و حتی شته ها نیز بوده و از این رو نقش اساسی در کنترل بیولوژیک جمعیت
آفات دارند. حشرات کامل به طول حدود ۲ میلی متر میباشندکه از لحاظ ظاهری هر دو
جنس به هم شبیه بوده ولی نرها کمی کوچکتراند. سر و قفسه سینه سیاه براق میباشد. بند
دوم شاخک زرد کم رنگ بوده در حالیکه سایر بندها قهوه ای میباشند. بال های جلویی
دارای یک قسمت تیره در قاعده بوده و بقیه بال غشایی، شفاف و بی رنگ میباشد که سفید
رنگ به نظر می رسد. به هر حال تشابه زیادی بین گونه های این جنس وجود دارد به نحوی
که استفاده از نشانگرهای ملکولی میتواند در تمایز گونه ها راه گشا باشد.
تخمها در حدود ۰/۱*۰/۵ میلیمتر و به رنگ شیری مایل به سفید بوده و طوری درون بافت
گیاهی قرار داده میشوند که نوک آنها قابل مشاهده است. دوره جنینی حدود شش روز در
دمای ۲۳ درجه سانتی گراد طول میکشد که در اواخر این مرحله چشمهای قرمز رنگ از
زیر غشاء تخم نمایان میگردد. رنگ و اندازه پوره ها از زرد کم رنگ و طول ۰/۲ میلیمتر
(پوره سن اول) تا تیره و طول ۰/۵ میلی متر (پوره سن آخر) متغییر میباشد. پوره ها طی یک
دوره ۱۹ روزه و بعد پنج سن پورگی به حشره بالغ تبدیل میشوند. پوره های سنین بالا
اگرچه شباهت زیادی به حشرات بالغ دارند اما بالها و اندام تناسلی در آنها رشد نکرده و
فعال نیستند.
زمستان گذرانی این سن ها به صورت حشرات کامل در بقایایی گیاهی میباشد. در بهار و به
محض مساعد شدن هوا شروع به فعالیت کرده و از کنه های گیاهی، شته ها، آفاتی که بدنی
نرم دارند و حتی تخم حشرات تغذیه میکنند. این سن ها در طول فصل رشد فعال بوده و
علاوه بر کنترل جمعیت آفات کوچک بر روی بسیاری از محصولات باغی و زراعی، قادر
به تغذیه از گرده و نکتار گلها نیزمیباشند.

این سن ها دارای قدرت جستجو گری بالا بوده و از میزبانهای خود به خوبی تغذیه میکنند،
به طوری که همراه با افزایش تراکم آفت، جمعیت آنها نیز به سرعت رشد میکند. ممکن
است این شکارگر از سایر عوامل کنترل بیولوژیک نیز تغذیه کند و در مقابل خود نیز طمعه
شکارگرهای عمومی دیگر (مانند بالتوری و عنکبوتها) شود. اما در مجموع این موارد تاثیر
سویی برروی برنامه کنترل بیولوژیک نخواهد داشت.
Aeolothrips
گونه های تریپس Aeolothrips به عنوان شکارگر در اروپا مورد استفاده قرار میگیرند. این
تریپس ها از تریپس های گیاه خوار بزرگتر بوده و با نوارهای مشخص سفید و سیاه بر روی
بال قابل تمایز میباشند. حشرات کامل قهوهای کم رنگ تا سیاه رنگ میباشند. بالها ریشک
دار و پوره ها شبیه به حشرات کامل بوده اما بدون بال هستند.

بیشترین فعالیت این تریپس ها درون گلها بوده و از بند پایان کوچک و گرده گلها تغذیه
میکنند. هر دو حشره نر و ماده علاوه بر شکار از تریپس ها می توانند از تخم و پوره های
پسیل ها، کنه ها و حتی شته ها نیز تغذیه کنند. البته بیشتر این گونه ها بعنوان شکارگرهای
اختیاری محسوب میشوند (Facultative Predators). در بین گونه های این تریپس گونه
A. intermedius به عنوان شکارگر تریپس پیاز گزارش شده، اما تحقیقات نشان داده که این
تریپس عامل مناسبی برای استفاده در شرایط گلخانه نمیباشد.

Amblyseiusکنه های بالغ و نمف های این شکارگر، از تریپس ها و کنه های گیاهی تغذیه میکنند. تا جایی
که امروزه یکی از گونه های این کنه شکارگر (A. cucumeris) به صورت تجاری در
گلخانه ها مورد استفاده قرار میگیرد.
کنه ماده قادر به گذاردن ۳۵ تخم سفید رنگ و کوچک بوده که به کرکهای کنار
رگبرگها و سطح پشتی برگها چسبانده میشوند. این تخمها ظرف مدت ۳ روز تفریخ
میشوند و لاروهای نئونات (لاروهای که تغذیه نمیکنند) از آن خارج میشوند. لاروها بعد
از دو روز وارد مرحله نمفی شده و طی دو مرحله نمفی (به مدت هفت روز) و کنه بالغ (به
مدت ۳۰ روز) از تریپسها تغذیه میکنند. البته این شکارگر (به دلیل جثه کوچک)
پوره های تریپس را ترجیح میدهد. لذا قبل از افزیش جمعیت تریپسها باید مورد استفاده
قرار گیرند. به هر حال برای کنترل تریپسها توسط این شکارگر حدود سه هفته وقت لازم
است.

نحوه ی ایجاد خسارت:

این آفت با تغذیه از شیره ی گیاهی روی برگ ها و گلبرگ ها به گیاه صدمه میزند و اکثراً مایل به استفاده از بافت های جوان است.چنانچه شدت خسارت بالا باشد، برگ های گیاه خشک شده و از بین میروند. تریپس میتواند به سرعت منتقل شده و گیاهان سالم اطراف را آلوده کند بنابراین مراقب سایر گیاهان خود باشید. همچنین متاسفانه این حشره در مواردی ناقل انواعی از ویروس ها است.

علائم آفت زدگی:

• در ابتدا روی برگ های جوان حالت نیش زدگی ایجاد میکند که بعد از مدتی این لکه های کوچک و کروی شکل به رنگ نقره ای در می آیند.

• برگ ها زشت و دفرمه (بدشکل) و معمولا دچار پیچیدگی و تغییر رنگ میشوند.

• روی گلبرگ ها رگه های قهوه ای مانند ایجاد میکنند. ( دقت داشته باشید که اگر گل هایی با رنگ روشن دارید بیشتر در معرض خطر قرار دارند، این حشره خصوصاً به رنگ زرد و صورتی تمایل بیشتری از خود نشان میدهد.)

• در صورت وجود میوه احتمال دفرمه شدن یا کوچک ماندن آن هست.
• همانطور که در بالا اشاره شد با ادامه ی این روند گیاه ممکن است ضعیف و پژمرده به نظر برسد.

گیاهان حساس به تریپس

گونه های مختلف آن به طور کلی روی گیاهان زینتی، سبزیجات و میوه خسارت وارد میکند. از جمله گیاهانی که مورد حمله تریپس قرار میگیرند به عنوان مثال میتوان گندم، پنبه، فلفل، خیار، گوجه فرنگی، سیب زمینی، پیاز، بادمجان، کاهو، کدوئیان، انگور،مرکبات و انواعی از گیاهان زینتی را نام برد.

روش مبارزه:

• پس از مشاهده حشره روی گیاه، آن را بشوئید

• در گلخانه ها و مزارع برای جمع آوری حشره از کارت های زرد و آبی استفاده میکنند.

• کنفیدور یا ایمیداکلوپراید: از جمله سم های سیستمیک که برای گیاهان زینتی حدود ۰٫۳ تا ۰٫۷ میلی لیتر در ۱ لیتر آب و برای سایر گیاهان حدوداً ۰٫۴ میلی لیتر در ۱ لیتر آب استفاده میشود. این سم همچنین برای ضد عفونی کردن بذرها بکار میرود به این صورت که ترکیبی از آب و سم به نسبت ۱:۱٫۵ بسازید و بذرها را به این محلول آغشته کنید. ( به منظور اطمینان از کارشناس سم دستور مصرف را جویا شوید.)
• دی کلرووس: این سم با وجود غیر سیستمیک بودن روی حشرات مکنده عمل میکند و باقی مانده ی سم بعد از سه روز از بین خواهد رفت. برای این سم ترکیب ۲ تا ۲٫۵ میلی لیتر در ۱ لیتر آب مناسب است.
• از سموم دیگری نظیر ابرون، پرمترین، موونتو و… نیز میتوان استفاده کرد.

نکته : توجه داشته باشید برای استفاده از هر نوع سم و کنترل شیمیایی باید به گیاه پزشک مراجعه کنید و بر اساس توصیه های یک گیاه پزشک اقدام به استفاده از سم کنید.